“Mantelzorgers zijn geen pottenkijkers”: ziekenhuizen zien voordelen in van ondersteunen van mantelzorgers
​

29 november 2024 - De aanwezigheid van mantelzorgers kan een waardevolle aanvulling zijn op de zorg van het zorgpersoneel. Zij zijn door hun persoonlijke band sterk betrokken en van veel belangrijke informatie over de patiënt op de hoogte. Vaak ziet een patiënt hen ook als een betrouwbare steunpilaar. Door hen nauw te betrekken in het zorgproces, zijn mantelzorgers beter geïnformeerd en brengen ze op hun beurt gemoedsrust voor de patiënt. Een ziekenhuisopname biedt een goed aanknopingspunt om mantelzorgers te ondersteunen. Toch zijn ziekenhuizen vaak zoekende naar hoe om te gaan met mantelzorgers. Bijvoorbeeld het beroepsgeheim vormt soms een barrière om informatie te delen. De inspiratiegids van Mantelzorgvereniging Coponcho en onderzoekscentrum 360° Zorg en Welzijn van HOGENT biedt oplossingen. Zes ziekenhuizen, uit Gent (AZ Sint Lucas, AZ Maria Middelares, UZ Gent en AZ Jan Palfijn), Kortrijk (AZ Groeninge) en Hasselt (Jessa Ziekenhuis), gingen als eersten met de gids aan de slag.

Mantelzorgers worden te vaak over het hoofd gezien in de zorg. De focus van de zorgverleners ligt op de patiënt, er is minder aandacht voor de rol en behoeften van degenen die ondersteunen. Maar ook zij hebben nood aan specifieke informatie, emotionele ondersteuning en erkenning.

“Hoe moeten we mantelzorgers betrekken? Gaat ons dat extra werk opleveren? En wat met het medisch geheim? Dat zijn vragen waar zowel zorgverleners als mantelzorgers tegen aan liepen. Om hierop een antwoord te bieden hebben we samen met het werkveld een ‘inspiratiegids’ ontwikkeld voor zorgprofessionals. ​ We geven suggesties en handvatten als: laat mantelzorgers ook buiten de bezoekuren toe. Door deze flexibiliteit kunnen ze beter betrokken worden bij het zorgproces en aanwezig zijn bij specifieke zorgtaken of emotionele steun bieden. Een andere suggestie: richt een ruimte in, specifiek voor mantelzorgers, waar ze elkaar kunnen ontmoeten en ervaringen uitwisselen,” vertelt Sarah Van den Bogaert, coördinator van mantelzorgvereniging Coponcho.

Ziekenhuizen boeken resultaten met inspiratiegids

Verschillende instellingen en ziekenhuizen gingen al aan de slag met de gids. In AZ Sint- Lucas ​ Gent ziet Henk Maes, diensthoofd patiëntenbegeleiding al duidelijke resultaten.

“We merken dat de bezorgdheid bij de mantelzorger vermindert. Ook vermijden we mogelijke onrust bij de patiënt door de mantelzorger zo veel mogelijk te betrekken. ​ De inspiratiegids is een praktische leidraad die daar zeker bij helpt. Zorgverleners hebben een soort houvast, want het is en blijft voor hen ook wel een veranderingstraject met invloed op de workload. De inspiratiegids maakt het met concrete tips and tricks wel makkelijker,” aldus Henk Maes, Diensthoofd patiëntenbegeleiding AZ Sint-Lucas Gent.

Het Gentse ziekenhuis voorziet ook in een flyer om de faciliteiten voor de patiënt en mantelzorger toe te lichten. ​ Daarnaast heeft het team ook een poster ontwikkeld met als titel ‘ Wie ben ik’. Daar staat relevante informatie ​ op zoals de aanspreekvorm van de patiënt, hobby, voedingsvoorkeur, enz. Een vragenlijst waar de mantelzorger ook voor meer inzicht kan zorgen.

Ook het AZ Maria Middelares ziet het nut van deze inspiratiegids in.

“De houding van het zorgpersoneel was vroeger eerder: ‘ik duld geen pottenkijkers’. Dat is nu veranderd omdat ze de meerwaarde van het betrekken van mantelzorgers aan den lijve ondervinden. Mantelzorgers en zorgpersoneel vullen elkaar aan. Het zorgt voor een meer naadloze, veilige en geïntegreerde zorg,” vertelt Marc Vankerkhoven, Coördinator transmurale zorg, AZ Maria Middelares.

Karen Versluys, verpleegkundig specialist geriatrie van UZ Gent spreekt over het thuisgevoel dat mantelzorgers meebrengen naar het ziekenhuis.

“Voor een oudere met dementie is een ziekenhuisopname zeer ingrijpend. Alle ankerpunten van de thuisomgeving vallen dan weg wat veel onrust teweegbrengt. Nabijheid van de mantelzorger in het ziekenhuis voelt dan een beetje als ‘thuis’ en brengt rust en vertrouwdheid binnen in de ziekenhuiskamer. Het zou een grote misrekening zijn om als zorgverleners de verbondenheid tussen de kwetsbare oudere en zijn of haar mantelzorger te negeren.”

Eenzelfde geluid horen we bij AZ Jan Palfijn Gent, waar mantelzorgers niet alleen gezien worden als mensen die ‘zorg dragen’ maar ook als personen die verbindingen in stand houden.

“In ons ziekenhuis speelt de sociale dienst een onmisbare rol in het tijdig signaleren van de behoeften van mantelzorgers, voornamelijk op de afdelingen geriatrie en psychogeriatrie. Op het wekelijks multidisciplinair overleg richten we ons niet alleen op de zorg voor de patiënt, maar staan we ook stil bij de draagkracht van mantelzorgers. Zo zorgen we ervoor dat signalen van overbelasting snel worden opgemerkt en we gericht ondersteuning kunnen aanbieden. Mantelzorgers zijn immers niet alleen een bron van emotionele steun voor de patiënt, ze brengen ook een stukje thuisgevoel mee, zelfs binnen de muren van het ziekenhuis," zegt Marte De Paepe, Coördinator Zorgprogramma Geriatrie, AZ Jan Palfijn Gent.

Phoebe Ameye, Maatschappelijk werker sociale Dienst van AZ Groeninge Kortrijk, licht toe:

“Mantelzorgers zijn in ons ziekenhuis echt een ‘partner’ in het zorgproces geworden. Dit komt de continuïteit van zorg ten goede, want iedereen krijgt dezelfde informatie, de patiënt voelt zich gehoord en zijn naaste voelt zich gezien. Partners in zorg hoeven bij ons niet meer aan de deur te wachten. De inspiratiegids leert ons vooral dat er altijd groeipotentieel is om mantelzorgers en naasten nog meer en op andere manieren te betrekken in ons ziekenhuis. Want dit is een verhaal dat nooit af is.”
​

En ook in het Hasseltse Jessa Ziekenhuis zien ze samenwerking met mantelzorgers als een troef:

“Goede communicatie kan een wereld van verschil maken. Al vanaf de opleiding in de zorg is dit een cruciaal element. Wij brengen dit in de praktijk door binnen elk team een verantwoordelijke te vragen voor het domein 'Patiëntgerichte zorg'. Deze verantwoordelijken werken samen projecten uit die vervolgens op de afdeling geïmplementeerd worden. Het is een groeiend, maar boeiend proces, waarbij we leren van en met elkaar. ​ De inspiratiegids biedt ons handvatten en we kunnen ‘good practices’ uit andere instellingen ontdekken. We willen samenwerken met de mantelzorger als een troefkaart zien: de continuïteit van zorg verbetert en de expertise van de mantelzorger wordt erkend,” ​ vertelt Mark Saen, Verpleegkundig Specialist/ verpleegkundige interne liaison Geriatrie van het Jessa Ziekenhuis.

Zonder ondersteuning: overbelasting
​​

Een passende ondersteuning van mantelzorgers is essentieel, te meer omdat zij een groter risico op overbelasting lopen. ​ Volgens cijfers van het Vlaams Expertisepunt Mantelzorg blijkt dat ruim de helft van de mantelzorgers de zorg als emotioneel belastend ervaart. 1 op de 3 vermeldt ook fysieke klachten.

Een specifieke en vaak onderbelichte doelgroep, zowel in de samenleving als in de geestelijke gezondheidszorg, zijn mantelzorgers van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Psychische problemen zijn snel onzichtbaar, en daarmee ook de zorgen en mentale ondersteuning die naasten daarbij opnemen. Als er al vaak een taboe hangt rond het zorgen voor anderen, is dat nog eens zo groot als het gaat om specifieke aandoeningen zoals een psychische kwetsbaarheid of een verslavingsproblematiek.

Ida Walgraef van HOGENT vertelt: “De mantelzorger van iemand met psychische problemen is erg belangrijk: ze kennen de zorgvrager goed en zijn vertrouwd met de (zorg)noden. Hun hulp is een waardevolle aanvulling op die van zorgverleners en kan continuïteit garanderen. Toch verliest men bij de behandeling van psychisch lijden, maar ook bij andere zorgsituaties zoals opname in of ontslag uit het ziekenhuis, de mantelzorger nog te vaak uit het oog. Mantelzorgers hebben nood aan regelmatige en duidelijke informatie over de zorgsituatie en hun rol hierin. ​ Zorgverleners hebben dan weer gerichte training nodig over hoe ze kunnen samenwerken met mantelzorgers, over hoe hen betrekken als actieve partners in het proces, over manieren om om te gaan met communicatie-uitdagingen en over de balans tussen beroepsgeheim en openheid. Met de inspiratiegids bieden we zorginstellingen een kader, tools en inzichten om hun eigen beleid uit te tekenen.”

Bijlagen

Contacten:

Sarah Van den Bogaert
​Coördinator| Coponcho
​T ​ ​ +32 474 38 61 82 ​ ​ ​
​E ​ ​ Sarah.VandenBogaert@coponcho.be

Merel Thiers
​Communicatie Vlaams Mantelzorgplan ​
​Vlaams Expertisepunt Mantelzorg
​T +32 492 57 21 31
​E merel@vivel.be

​Henk Maes
​Diensthoofd patiëntenbegeleiding
​AZ Sint-Lucas & Volkskliniek
​E henk.maes@azstlucas.be ​
​T +32 9 224 63 02| M+32 474 43 97 96

​Marte De Paepe
​Coördinator Zorgprogramma Geriatrie
​Az Jan Palfijn Gent
​E: marte.depaepe@janpalfijngent.be
​T +32 9 224 8948

​Marc Vankerkhoven
​Coördinator transmurale zorg
​AZ Maria Middelares
​E: Marc.Vankerkhoven@mijnziekenhuis.be

Karen Versluys
​Verpleegkundig specialist geriatrie / Zorgprogramma voor de geriatrische patiënt ​
​UZ Gent
​E karen.versluys@uzgent.be
​T +32 9 332 59 24 ​
​

Phoebe Ameye
​Maatschappelijk werker sociale Dienst van AZ Groeninge Kortrijk
​T +32 56 63 68 57
​PHOEBE.AMEYE@azgroeninge.be

Mark Saen
​Verpleegkundige Interne Liaison Geriatrie / Verpleegkundig Specialist Geriatrie ​
​Jessa Ziekenhuis Campus Virga Jesse / ​ Campus Salvator
​T +32 11 33 78 18 / +32 11 33 78 04 ​
​E mark.saen@jessazh.be